Tìm ra tổ ấm trong nghề nghiệp - 8 years of finding my career niche.

8 năm làm việc trong lĩnh vực học thuật, doanh nghiệp và nhà nước – tôi tìm thấy gì ngoài mức lương?

Cuối tháng mười bao giờ cũng là thời điểm khơi gợi nhiều hoài niệm. Hoài niệm về mùa thu đầu tiên làm du học sinh vò đầu bứt tai; mùa thu tốt nghiệp xong không biết sẽ về hay ở; mùa thu chính thức chia tay phòng nghiên cứu bước ra ngoài dấn thân vào thế giới “consulting”; và rồi, một lần nữa, mùa thu đầu tiên tạm biệt private sector để chính thức mở ra một cánh cửa khác - public sector.

Tất tần tật những thay đổi xoay vần ấy diễn ra trong vòng 8 năm mình ở Canada. Từ một cô bé mới chân ướt chân ráo tốt nghiệp Đại học ở Việt Nam năm nào, bây giờ nhìn lại thấy có nhiều trải nghiệm quý giá, nhiều hơn việc chỉ mải miết đi tìm một công việc có mức lương cao hơn.

3 năm đầu - học, làm việc, nghiên cứu: finding a career niche - tìm cho ra chiếc “ổ” của mình.

Trong buổi bảo vệ luận văn thạc sĩ, một trong những giáo sư phản biện đã nói vui với mình một câu, thay như lời chúc mừng buổi bảo vệ thành công: “chúc cho trò những năm tiếp theo, dù có chọn đi đâu làm gì, cũng sẽ sớm tìm được một chiếc ‘ổ sinh thái’ (ecological niche) cho sự nghiệp.” Ai làm trong lĩnh vực sinh thái học và bảo tồn, đọc tới đây có lẽ đã hiểu rõ. Nôm na, cũng giống như tất cả sự sống trên trái đất này, con người chúng ta, dù trong đời thường hay sự nghiệp, điều tuyệt vời nhất là tìm được đúng chiếc ổ của mình. Trong tiếng Việt, có lẽ có một từ rất sát nghĩa: tổ ấm.

Lời chúc của thầy, mãi đến tận 8 năm sau mình mới thật sự thấm thía từng câu từng chữ. Tức là đến một ngày, khi đã có đầy đủ trải nghiệm chín muồi, mình có thể trang bị cho bản thân đầy đủ kiến thức và kỹ năng chuyên môn về một mảng đặc biệt - ngách hẹp của nghề - trở thành một người giỏi trong một lĩnh vực chuyên môn. Vì khi mình có được chiếc “ổ” ấy, thì dù mình có ở đâu cũng không sợ thiếu cơ hội.

Ngày mình sang UBC học tập, ở xung quanh mình có quá nhiều người giỏi, mình hoang mang cực độ. Lúc mới ra trường cũng không kém phần long trọng: ai cũng có GPA cao, ai cũng tốt nghiệp trường top đầu thế giới, ai cũng có kinh nghiệm thực tập này kia ở các tổ chức lớn. Làm sao để cạnh tranh?

Mình mạnh dạn chọn con đường làm luận văn gian nan và vất vả hơn yêu cầu đối với bậc học thạc sĩ. Chủ đề nghiên cứu khó hơn nhưng mang tính ứng dụng cao hơn, tạo ra cơ hội để trải nghiệm đầy đủ cuộc sống của một người làm việc trong môi trường học thuật chuyên nghiệp: xin funding, tham gia trợ giảng, viết báo, đi qua quá trình bình duyệt của hai tạp chí đầu ngành. Chặng đường ba năm này mình gặt hái cũng được kha khá hành trang để nếu như mình có muốn đi tiếp thì cũng có lựa chọn. Hồi ấy, quên gì thì quên, nhưng có một điều mình luôn tự nhắc: con nhà nghèo không có quyền làm sai nhiều lần. Ấy nên làm gì cũng phải tính có nhiều hơn một sự lựa chọn.

Nhưng có một ý rất buồn cười, cho tới tận bây giờ mình vẫn nhớ. Thời gian vật lộn với hai công bố khoa học đầu tay, có một tối ở lại trên phòng nghiên cứu một thân một mình, mình đã tự thề sống thề chết với bản thân rằng: sẽ không bao giờ chôn vùi thanh xuân trong phòng nghiên cứu. Hai bài báo được nộp đi xong cũng là lúc mình nói với giáo sư: “em chưa biết cụ thể em được nhận vào làm ở đâu, nhưng có một điều em biết rõ, em không muốn học tiếp Tiến Sĩ”. Và thế là, những điều tiếp theo cứ thế nối đuôi nhau đến.

4 năm tiếp theo - làm việc trong môi trường doanh nghiệp tư nhân, kiếm counter offer, thăng chức, chuẩn bị nhảy việc:

Làm nghiên cứu sinh thêm được khoảng một năm gì đó thì mình nhận được cơ hội phù hợp ở một công ty tư vấn môi trường nhỏ, nhưng chất như nước cất. Khi đó mình là thành viên trẻ nhất trong team, đúng nghĩa là non trẻ nhất về cả tuổi đời và kinh nghiệm làm việc. Ví dụ đơn giản: khi đó bạn trẻ nhất team cỡ ngang tuổi mình, nhưng bạn cũng đã có kinh nghiệm học tập, làm việc, và sinh sống ở ba châu lục. Nhưng cũng nhờ thế mà mình học hỏi được rất nhiều từ mọi người trong team.

Làm việc trong môi trường tư nhân cho mình cơ hội phát triển và học hỏi rất nhanh. Thêm đặc thù của ngạch consulting, phải làm việc với nhiều nhóm đối tượng khách hàng qua các dự án lớn nhỏ khác nhau, mình học được những kỹ năng mềm rất quý báu, khác hẳn với khi còn làm trong môi trường học thuật thuần túy. Mình suy nghĩ và nhìn nhận mọi thứ với góc nhìn thực tế hơn trước kia.

Mình hay nói vui với bạn bè của mình, rằng làm consulting trong thế giới tư bản 4 năm, tính mình nền nã và kiên trì hẳn ra, bởi vì gặp quá nhiều khách hàng đòi hỏi và khó tính. Khả năng giải quyết vấn đề và tìm ra hướng đi hiệu quả (tiết kiệm tiền nhất và mang lại giá trị cao nhất) cũng tăng lên đáng kể, nhất là so với hồi còn ngồi trong lab tiêu tiền trợ cấp nghiên cứu của chính phủ. Mình tạo ra được những giá trị cả bằng tiền mặt và những giá trị phi vật chất khác. Mình học được cách nhìn bức tranh toàn cảnh thay vì chỉ chăm chăm vào một nhiệm vụ cụ thể được giao. Có thể nói 4 năm này là 4 năm mình lớn lên và đi rất nhanh.

Đồng thời, đây cũng là khoảng thời gian mình bắt đầu nhận ra tầm quan trọng của việc cân bằng giữa công việc và cuộc sống. Sau những tuần mải miết chạy deadline, phấn đấu học thêm điều này điều kia, đỉnh điểm là những tháng mùa hè của năm thứ ba, mình vừa chạy những dự án lớn đầu tiên, vừa đi học thêm chứng chỉ về khoa học dữ liệu. Hồi ấy, mình không hề biết mệt là gì, đơn giản vì mình thấy rất vui và hăng say. Sau thời gian đó, có lẽ là thời gian đánh dấu sự chuyển đổi xoay vần. Mình bắt đầu nhận được liên lạc của một số công ty khác lớn hơn. Khoảng thời gian mấy năm ròng đi tìm chiếc “ổ” mà thầy mình nói cuối cùng cũng tới. Mình không cần chủ động nộp hồ sơ xin việc nữa, nhà tuyển dụng gõ cửa tìm mình.

Năm ấy, mình từ chối lời mờ làm việc của một công ty đa quốc gia ở Úc, mình chọn ở lại với team hiện tại khi đó, sau khi cân nhắc rất nhiều yếu tố khác nhau về phúc lợi và điều kiện phát triển dài hạn. Về sau cùng, điều khiến mình quyết định ở lại vẫn là môi trường làm việc ở công ty cũ của mình quá tốt.

1 năm sau - và còn tiếp: chuyển việc sang khối công (government sector):

Nhưng ai mà biết được rằng, chỉ có những kẻ dám mơ thì mới có thể bước ra khỏi vùng “tốt” để tìm kiếm một điều gì đó tuyệt vời hơn. Hay ít nhất, thì sau một năm đầu tiên đưa ra quyết định chuyển việc sang khối công, mình vẫn chưa hối hận.

Mùa thu năm nay đánh dấu tròn một năm kể từ ngày mình phải đưa ra quyết định khó khăn ấy - từ bỏ thứ mà mình biết rõ rằng đang diễn ra rất tốt đẹp, để mở ra một cánh cửa mà không biết rõ 100% phía sau có gì đang chờ đợi. Sau một năm, những gì mình học được vẫn chỉ như một hạt cát trên sa mạc về “thế giới government” này. Biết đâu 5 năm nữa nhìn lại, mình sẽ có nhiều điều để viết về hành trình này hơn? Nhưng có ba điều mà mình thấy vẫn cứ theo mình xuyên suốt từ những năm còn làm nghiên cứu, tới tận bây giờ, khi đã kinh qua đủ ba khối: học thuật - tư - công:

Tạo kết nối có giá trị sẽ giúp mình tìm được “career niche” nhanh nhất, đỡ vất vả nhất. Có những thứ mà chỉ có thể có được thông qua sự kết nối. Những tổ ấm, thực ra vốn được tạo thành từ những mạng lưới kết nối trong ngành của bạn. Chạm đến được một mắt xích trong mạng lưới, tức là bạn có thêm cơ hội để biết được những thông tin quan trọng, vào những thời điểm quan trọng. Chớp được thời cơ rồi, thì mong rằng lúc đó bạn đang như tách trà đầy, cứ thế rót ra những chén trà thơm. Nên phải tích cực rèn luyện bản thân, tạo kết nối, để chờ thời cơ đến.

Cân bằng công việc - cuộc sống là một điều tối quan trọng. Nhưng để đi tới được trạng thái có thể lựa chọn cân bằng giữa hai thái cực này, ai cũng vậy, đều phải đi qua những giai đoạn khổ cực khó có thể tả xiết. Và nếu mình chưa qua được giai đoạn “cày cuốc”, thì cứ bình tĩnh và từ từ cố gắng. Chăm sóc bản thân, và đừng đặt nặng việc người khác nghĩ gì về mình thì sẽ phát triển và học hỏi được nhanh hơn.

Mức lương không phải là tất cả. Paycheck là điều cực kỳ quan trọng để bạn, trước tiên, có thể tồn tại. Nhưng nó thực ra lại là yếu tố gần như cuối cùng bạn cần cân nhắc khi bạn đã đạt được đến một mức độ chuyên môn nhất định. Mức lương cũng như chức danh, không phản ánh toàn bộ trách nhiệm cũng như phúc lợi mà bạn có trong một công việc, cũng như nhìn về sự nghiệp của bạn về lâu về dài. Ở mỗi một giai đoạn / thời điểm trong cuộc đời, bạn sẽ có những ưu tiên khác nhau, và vì thế, mức lương hay những hình thức phúc lợi khác, sẽ có giá trị khác nhau đối với bạn ở từng thời điểm.

Những yếu tố đáng giá khác ngoài mức lương có thể kể tới: mức độ linh hoạt của môi trường làm việc, số ngày nghỉ có trả lương trong một năm, chế độ bảo hiểm / chăm sóc sức khỏe thể chất và tinh thần, cơ hội học tập và phát triển chuyên môn, vân vân. Bởi vì suy cho cùng, có lẽ chẳng ai muốn nằm trên giường bệnh và ôm một đống tiền, để rồi chẳng thể làm gì cả?

---